SARS-CoV-2 opisano jako czynnik wywołujący infekcje dróg oddechowych o różnym nasileniu. Aby objąć całe spektrum stanów chorobowych, zdefiniowano termin choroba koronawirusowa 19 (COVID-19). Poważniejsze infekcje płuc są również określane jako zakaźne zapalenie płuc w ciężkiej postaci (SSCP) [1].

Gorączka powyżej 39°C, zmęczenie i suchy kaszel zostały uznane za najczęstsze objawy u pacjentów z COVID-19. Występują one u 60–100% dotkniętych nim osób [2] [3] [4]. Notuje się niewielką część pacjentów z dusznością, mokrym kaszlem, krwiopluciem, bólami mięśni, bólem głowy, bólem gardła i nieżytem nosa. Niekiedy pacjenci skarżyli się na ból w klatce piersiowej, ból brzucha, nudności, wymioty i biegunkę. Co ciekawe, splątanie można zauważyć u mniej więcej 1 na 10 pacjentów [2]. Ostatnio utratę węchu i smaku opisano również jako objawy. Podczas gdy łagodne infekcje mogą samoograniczać się po kilku dniach [5], choroba może ewoluować w ciągu tygodnia lub dłużej i przybrać postać ciężką. Istnieje możliwość wystąpienia zespołu ostrej niewydolności oddechowej i wstrząsu septycznego. W krótkim czasie stan pacjentów się pogarsza, wzrasta ryzyko śmierci z powodu niewydolności wielonarządowej.

Obrazowanie diagnostyczne jest w stanie pokazać zmiany zapalne w dolnych drogach oddechowych, pozwalając na rozpoznanie zapalenia płuc, bardzo często obustronnego [3] [4]. Charakterystycznymi objawami są zmętnienie zajętego obszaru płuc oraz konsolidacje, natomiast kawitacja płuc, oddzielne guzki płucne, wysięk opłucnowy i powiększenie węzłów chłonnych nie są typowe dla COVID-19 [6]. Jednakże brak zmian patologicznych na obrazach klatki piersiowej nie wyklucza zakażenia SARS-CoV-2. U około jednej trzeciej pacjentów z COVID-19 stwierdzono neutrofilię i limfopenię [2] [4].

COVID-19 należy testować według kryteriów opublikowanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) i amerykańskie Centra ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (CDC). Kryteria te nieznacznie się między sobą różnią i wraz z udostępnianiem nowych danych na temat obecności wirusa SARS-CoV-2 poza prowincją Hubei w Chinach oraz możliwych tras transmisji mogą one być zmieniane [7] [8]. WHO przygotowała również tymczasowe wytyczne dotyczące diagnostyki laboratoryjnej zakażeń 2019-nCoV i podaje listę instytucji, z którymi można się w tym celu skontaktować [9]. Aby potwierdzić obecność 2019-nCoV w próbkach oddechowych, Światowa Organizacja Zdrowia opracowała szereg testów wykorzystujących powielanie materiału genetycznego, w szczególności protokoły RT-PCR w czasie rzeczywistym [10] [11]. Można pobierać wymazy z jamy nosowo-gardłowej i gardła, a także plwocinę i aspirat tchawiczny, wykorzystując płukanie oskrzelowo-pęcherzykowe. Do wykrywania wirusów w łagodnych przypadkach nie podano jeszcze zaleceń dotyczących preferencji próbek pobranych z górnych lub dolnych dróg oddechowych, jednak w przypadku ciężkich i postępujących chorób zdecydowanie zaleca się stosowanie materiału pobieranego z dolnych dróg oddechowych.

Od pacjentów podejrzanych o zakażenie SARS-CoV-2 można dodatkowo pobrać dwie sparowane próbki surowicy [9]. Powinny zostać pobrane w pierwszym tygodniu choroby, a także 2–3 tygodnie później. Po uzyskaniu testów serologicznych mogą one ułatwić niezawodne zdiagnozowanie łagodnych infekcji.

Warto zauważyć, że testy na SARS-CoV-2 należy przeprowadzać również w przypadku wykrycia znanego patogenu układu oddechowego. Niewiele wiadomo na temat występowania współinfekcji u pacjentów z COVID-19. Obecność innych patogenów nie wyklucza zakażenia SARS-CoV-2 [9].

Wszelkie podejrzane i potwierdzone przypadki należy niezwłocznie zgłaszać odpowiednim organom zdrowia publicznego. To samo obowiązuje w przypadku uzyskania nieoczekiwanych wyników. W tym kontekście należy podkreślić, że wszystkie opublikowane dotychczas protokoły testów są wciąż na etapie walidacji.

Obecnie nie są dostępne żadne konkretne metody leczenia skierowane przeciwko czynnikowi sprawczemu. Pacjentom z COVID-19 podawano leki przeciwwirusowe, takie jak oseltamiwir, gancyklowir, lopinawir i rytonawir, zarówno dożylnie, jak i doustnie [2], jednak nie udostępniono jeszcze danych dotyczących skuteczności takich środków. Doświadczenia z wcześniejszych epidemii chorób układu oddechowego wywołanych przez koronawirusa nie są zbyt optymistyczne: środki przeciwwirusowe nie były skuteczne w leczeniu ciężkiego ostrego zespołu oddechowego (SARS) i bliskowschodniego zespołu oddechowego (MERS) [4].

Niezależnie od tego pacjenci korzystają z ciągłej opieki podtrzymującej i leczenia chorób współistniejących [2] [4]:

• W celu poprawy czynności płuc najczęściej stosowana jest terapia tlenowa. Może być konieczna wentylacja mechaniczna i pozaustrojowa oksygenacja membranowa.
• Antybiotyki o szerokim spektrum działania i ewentualnie leki przeciwgrzybicze podawane są w celu zapobiegania współinfekcjom i ich leczenia.
• Stosowane są kortykosteroidy. Mogą one zmniejszać zapalenie płuc i zapobiegać niewydolności oddechowej, ale również wpływać na wiele innych procesów fizjologicznych i patologicznych.
• Wszelkie pogorszenie czynności narządów, takie jak ostre uszkodzenie nerek, wymaga pilnej uwagi i ukierunkowanego leczenia.

Zebrane dotychczas dane kliniczne i epidemiologiczne wskazują na podwyższone ryzyko ciężkiej choroby u osób starszych, szczególnie u osób z chorobami współistniejącymi [4]. Współczynnik śmiertelności SSCP jest obecnie szacowany na 2–5%, ale ogólny udział SSCP w COVID-19 pozostaje do ustalenia [1].

W odniesieniu do indywidualnych prognoz dotyczących każdego pacjenta Chen i inni stwierdzili, że cechy osób z niskimi wynikami były zgodne z wynikiem MuLBSTA, modelem wczesnego ostrzegania do przewidywania śmiertelności w wirusowym zapaleniu płuc [2]. Model ten bierze pod uwagę obecność nacieków wielopłatowych, niskiej liczby limfocytów, współinfekcji bakteryjnych, osobistej historii palenia, nadciśnienia tętniczego i zaawansowanego wieku jako niekorzystnych czynników prognostycznych [12].

Lu i jego współpracownicy dokładnie scharakteryzowali SARS-CoV-2 i dostarczyli pełną sekwencję genomu patogenu [13]. Według ich analiz filogenetycznych SARS-CoV-2 należy do rodzaju beta-koronawirusów i podrodzaju Sarbecovirus. Innym dobrze znanym sarbekowirusem jest SARS-CoV, który spowodował pandemię SARS w latach 2002–2004. Ze względu na ich stosunkowo bliski związek, zespół badawczy koronawirusów Międzynarodowego Komitetu Taksonomii Wirusów zaproponował dla patogenu powodującego COVID-19 nazwę SARS-CoV-2 [14].

Co ciekawe, stwierdzono, że SARS-CoV-2 jest nawet ściślej spokrewniony z dwoma innymi koronawirusami typu SARS, pochodzącymi od nietoperzy, niż z czynnikiem sprawczym SARS [13]. Czy mówimy zatem o chorobie odzwierzęcej? COVID-19 został faktycznie opisany jako potencjalna zoonoza [1], jednak włosko-brazylijskie badanie ewolucji wirusa sugeruje istnienie pośredniego nosiciela: Benvenuto i in. sugerują, że źródłem wirusa były początkowo nietoperze, a następnie, zanim zaczął zarażać ludzi, został przeniesiony na inny, jak dotąd nieznany gatunek zwierząt [15]. Przypuszczalnie zwierzę sprzedawane na rynku owoców morza w Wuhan, w Chinach, służyło jako nosiciel, który ułatwił pojawienie się wirusa u ludzi [13]. Można przytoczyć analogie do wcześniejszych epidemii koronawirusa, a mianowicie wspomnianej pandemii SARS i epidemii MERS, która rozpoczęła się w 2012 r. Nietoperze zostały zidentyfikowane jako naturalny rezerwuar zarówno SARS-CoV, jak i MERS-CoV, zaś inne zwierzęta — łaskun chiński i wielbłądy jednogarbne — działały jako pośredni nosiciele wirusa [16] [17].

SARS-CoV-2 pojawił się w chińskiej metropolii Wuhan. Przemieszczający się ludzie szybko rozprzestrzenili wirusa po całym kraju i poza jego granicami, uruchamiając wtórne łańcuchy przenoszenia na szerszych obszarach geograficznych. 13 stycznia 2020 r. władze Tajlandii potwierdziły pierwszy przypadek wystąpienia tego wirusa poza Chinami.

Według opublikowanego przez WHO w dniu 17 marca 2022 r. raportu sytuacyjnego, obecna liczba zakażeń na świecie wynosi 460 280 168 [18].

W celu zapobieżenia dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby, pacjentów dotkniętych chorobą należy niezwłocznie zidentyfikować. Aby zaradzić tej sytuacji i zmniejszyć stwarzane przez SARS-CoV-2 zagrożenie dla zdrowia publicznego, konieczna jest skoordynowana reakcja międzynarodowa, dlatego w dniu 11 marca 2020 r. Światowa Organizacja Zdrowia nadała epidemii rangę pandemii.

Wirus przenoszony jest przez bezpośredni kontakt z osobą zarażoną, drogą kropelkową lub poprzez fizyczny kontakt między dwiema osobami [1]. W rozprzestrzenianiu się COVID-19 mogą odgrywać również rolę nośniki zakażenia [18]. Okres inkubacji może być bardzo krótki: może trwać nawet dwa dni lub przedłużać się do dwóch tygodni, dlatego należy poważnie rozważyć możliwość przeniesienia wirusa na inne osoby, zanim pojawią się objawy. Gdy w Niemczech zgłoszono infekcję w wyniku kontaktu z osobą niewykazującą objawów, po udostępnieniu nowych informacji, kwestionujących pierwotne wnioski, odpowiednie studium przypadku zostało zaktualizowane [5]. Dlatego wciąż nie ma dowodów na to, że pacjenci zarażają wirusem przed wystąpieniem u nich jakichkolwiek objawów. Nie wiadomo również, jak długo osoba uznana za wyleczoną z tej choroby może nadal rozprzestrzeniać wirusa.

Obowiązują podstawowe zasady dotyczące zapobiegania zarażeniu się wirusem COVID-19 i zmniejszenia ryzyka ostrych infekcji dróg oddechowych. Obejmują one regularne mycie rąk mydłem, szczególnie po bezpośrednim kontakcie z chorymi osobami lub po przebywaniu w ich otoczeniu oraz unikanie bliskiego kontaktu z osobami, u których występują objawy chorób układu oddechowego. Osoby z objawami chorób układu oddechowego muszą zachowywać odpowiednią odległość od innych osób, zakrywać usta i nos podczas kasłania i kichania oraz surowo przestrzegać zasad higieny osobistej. W przypadku gorączki, kaszlu i możliwego narażenia na SARS-CoV-2 należy zwrócić się o pomoc medyczną. Należy ograniczyć do minimum kontakt z hodowlanymi i dzikimi zwierzętami bez stosowania środków ochronnych. W placówkach opieki zdrowotnej należy ściśle stosować praktyki zapobiegania i kontroli zakażeń oraz doskonalić je w razie potrzeby.

Można na większą skalę podjąć określone środki w celu zmniejszenia prawdopodobieństwa pojawienia się patogenu. Rynki żywych zwierząt, takie jak rynek owoców morza w Wuhan, stanowią doskonałą pożywkę dla nowych chorób zakaźnych. W takich miejscach istnieje ścisły kontakt między zwierzętami i ludźmi oraz dochodzi do intensywnej wymiany materiału genetycznego pomiędzy wirusami przenoszonymi przez oba gatunki. Warunki te w znacznym stopniu zwiększają prawdopodobieństwo zakażenia człowieka i ewentualnego rozprzestrzeniania infekcji między ludźmi, co stanowi zasadniczą przyczynę wystąpienia pandemii. Właśnie dlatego takie rynki zwierząt od lat podlegają surowej i jak najbardziej uzasadnionej krytyce. To jednak w żaden sposób nie przeciwdziała kwitnącemu na tych rynkach nielegalnemu handlowi dzikimi, potencjalnie zagrożonymi gatunkami zwierząt.

COVID-19 to nieznana dotychczas choroba zakaźna, powodowana przez wirus SARS-CoV-2. Ten patogen po raz pierwszy zidentyfikowano w chińskiej prowincji Hubei. Wykazano, że pochodzi z rynku żywych zwierząt w mieście Wuhan. Światowa Organizacja Zdrowia oceniła tę epidemię jako pandemię.

Na razie nie są dostępne szczepionki przeciwko COVID-19. Naukowcy z różnych krajów podejmują intensywne wysiłki, aby sprostać tej dramatycznej sytuacji, jednak nie oczekuje się, że szczepionki będą dostępne wcześniej niż za rok. Zwiększa to znaczenie silnych środków wczesnego wykrywania COVID-19, izolowania i leczenia przypadków, śledzenia kontaktów oraz promowania dystansowania społecznego, proporcjonalnie do ryzyka.

Pojawienie się w Chinach i wielu innych krajach na całym świecie nowego koronawirusa 2019-nCoV, powodującego łagodne lub ciężkie infekcje układu oddechowego, wywołuje zrozumiały, poważny niepokój. Zalecane są środki zapobiegawcze, takie jak unikanie bliskiego kontaktu z osobami wykazującymi objawy chorób układu oddechowego, zasięganie porady lekarskiej w przypadku objawów grypopodobnych oraz przekazywanie pracownikom służby zdrowia wszystkich istotnych informacji.

Choroba wywołana przez SARS-CoV-2 jest powszechnie nazywana COVID-19, od „choroby wywoływanej przez koronawirusa 19”. Objawy zwykle pojawiają się w ciągu 2–14 dni po ekspozycji i obejmują gorączkę, zmęczenie i kaszel. Niektórzy pacjenci mogą również odczuwać bóle mięśni, bóle głowy, ból gardła lub mieć katar. Podczas gdy łagodne infekcje ustępują zazwyczaj w ciągu kilku dni, COVID-19 może mieć ciężki przebieg i prowadzić do zapalenia płuc, wstrząsu septycznego, a ostatecznie śmierci.

Ponieważ COVID-19 nie można odróżnić klinicznie od innych przyczyn zapalenia płuc, niezwykle ważne jest, aby pacjenci udzielali dokładnych informacji o swoich ostatnich podróżach, pobytach w szpitalach i bliskim kontakcie z każdą osobą, która mogła być narażona. Współpraca pacjenta jest kluczem do przeciwdziałania epidemii COVID-19 i szybszego postawienia diagnozy oraz zastosowania środków zapobiegających narażeniu innych. Osobę zidentyfikowaną jako podejrzaną o zarażenie się chorobą COVID-19, można odizolować, poddać odpowiednim badaniom i w razie potrzeby udzielić jej niezbędnej pomocy.

1. Wu YC, Chen CS, Chan YJ. Overview of The 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV): The Pathogen of Severe Specific Contagious Pneumonia (SSCP). J Chin Med Assoc. 2020.
2. Chen N, Zhou M, Dong X, et al. Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study. Lancet. 2020.
3. Huang C, Wang Y, Li X, et al. Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. Lancet. 2020.
4. Wang D, Hu B, Hu C, et al. Clinical Characteristics of 138 Hospitalized Patients With 2019 Novel Coronavirus-Infected Pneumonia in Wuhan, China. Jama. 2020.
5. Rothe C, Schunk M, Sothmann P, et al. Transmission of 2019-nCoV Infection from an Asymptomatic Contact in Germany. N Engl J Med. 2020.
6. Chung M, Bernheim A, Mei X, et al. CT Imaging Features of 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV). Radiology. 2020:200230.
7. Centers for Disease Control and Prevention. Evaluating and Reporting Persons Under Investigation (PUI). https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/clinical-criteria.html. Accessed March 12, 2020.
8. World Health Organization. Clinical management of severe acute respiratory infection when novel coronavirus (nCoV) infection is suspected. https://www.who.int/publications-detail/clinical-management-of-severe-acute-respiratory-infection-when-novel-coronavirus-(ncov)-infection-is-suspected. Accessed March 12, 2020.
9. World Health Organization. Coronavirus disease (COVID-19) technical guidance: Laboratory testing for 2019-nCoV in humans. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/laboratory-guidance. Accessed March 12, 2020.
10. Corman VM, Landt O, Kaiser M, et al. Detection of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) by real-time RT-PCR. Euro Surveill. 2020; 25(3).
11. Centers for Disease Control and Prevention. CDC 2019-Novel Coronavirus (2019-nCoV) Real-Time RT-PCR Diagnostic Panel: Instructions for Use. 2020.
12. Guo L, Wei D, Zhang X, et al. Clinical Features Predicting Mortality Risk in Patients With Viral Pneumonia: The MuLBSTA Score. Front Microbiol. 2019; 10:2752.
13. Lu R, Zhao X, Li J, et al. Genomic characterisation and epidemiology of 2019 novel coronavirus: implications for virus origins and receptor binding. Lancet. 2020.
14. Gorbalenya AE, Baker SC, Baric RS, et al. Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus: The species and its viruses – a statement of the Coronavirus Study Group. bioRxiv. 2020:2020.2002.2007.937862.
15. Benvenuto D, Giovannetti M, Ciccozzi A, Spoto S, Angeletti S, Ciccozzi M. The 2019-new coronavirus epidemic: evidence for virus evolution. bioRxiv. 2020:2020.2001.2024.915157.
16. Mohd HA, Al-Tawfiq JA, Memish ZA. Middle East Respiratory Syndrome Coronavirus (MERS-CoV) origin and animal reservoir. Virol J. 2016; 13:87.
17. Shi Z, Hu Z. A review of studies on animal reservoirs of the SARS coronavirus. Virus Res. 2008; 133(1):74-87.
18. World Health Organization. Coronavirus Disease (COVID-19) Dashboard. https://covid19.who.int/. Accessed March 17, 2022.